TÜRKİYE genelinde toplam 18 serbest bölge yıllık 20,4 milyar dolarlık bir ticarete imza atıyor. Bu serbest bölgelerde 67 bin kişi istihdam ediliyor. 18 faal serbest bölgede 2017 yılı sonu itibariyle; 542’si yabancı, 1.447’si yerli olmak üzere toplam bir 989 firma faaliyet gösteriyor. 20.4 milyar dolar ticaret hacmi ile 66 bin 984 kişi istihdam sağlıyor. 2017 yılında serbest bölgelerde yaratılan katma değer 2,8 milyar dolar düzeyinde. 2018 yılsonunda ticaret hacminin benzer şekilde 20 milyar dolar düzeyini aşacağı tahmin ediliyor.

İzmir’de ise ESBAŞ ve İZBAŞ’ta toplam istihdam rakamı 22 bini aşmış durumda. Kısacası; ESBAŞ ve İZBAŞ Türkiye geneli 18 serbest bölgenin istihdamının yüzde 33′ünü sağlıyorlar.

Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci de her fırsatta ‘İzmir serbest bölgeler şehri olmalı’ sözünü dile getiriyor. İzmir’de ikisi aktif, ikisi de ön protokolleri yapılmış olmak üzere toplam 4 serbest bölge bulunuyor. Bu bölgeler gerek bölgeye yerli-yabancı yatırımcıyı çekerken, bir taraftan da yarattığı istihdam ile bölgenin önemli bir üssü konumuna gelmesine destek veriyor. Bugün Ege Serbest Bölgesi (ESBAŞ)’den kilogram başına 9 dolarlık ihracat yapılıyor.

Bergama ve Aliağa’daki serbest bölgelerin de devreye girmesiyle İzmir ekonomisinin daha hızlı büyüyeceğini belirten kanaat önderleri;  şehrin üniversite, kaliteli işgücü, mevcut sanayi yatırımları, tarım üretimi ve ihracatı ile sosyal yaşantısıyla bu büyümeye cevap verebileceğini söylüyorlar.

NEDEN SERBEST BÖLGE TERCİH EDİLİYOR?

Serbest bölgedeki şirketlere tanınan kurumlar ve gelir vergisi muafiyeti, alınacak makine ve ekipmanlardaki KDV istisnası, gümrük kolaylıkları, hızlı bürokratik işlemler, emlak vergisi istisnasına kadar birçok avantaj serbest bölgelerin tercih edilmesine neden oldu.

Bu bağlamda yatırımcıların gözünü serbest bölgelere çevirmesiyle birlikte önce Dere Grubu tarafından Aliağa Serbest Bölgesi (AYSER) kurulması için 1 milyon metrekarelik alanın ön protokolü imzalandı.  Yine Bergama’da yaklaşık 2 milyon metrekare alanda yenilenebilir enerji başta olmak üzere teknolojik yatırımların yapılacağı ve işletmeciliğini ESBAŞ’ın üstleneceği dördüncü serbest bölgenin de ön anlaşmaları yapıldı.

İZMİR REKABET GÜCÜNÜ SERBEST BÖLGELERLE ARTTIRACAK

Serbest bölgeler alanında ön plana çıkan illerin başında İzmir geliyor.  İzmir, ülke gayri safi katma değerinin yaklaşık yüzde 6,5’luk payına sahip.

İzmir, 2017 yılı verilerine göre 9 milyar dolara yakın ihracatı, 200’e yakın uluslararası sermayeli firması ile Türkiye’nin ekonomik açıdan üçüncü büyük şehri konumunda.

2017 yılı sonu itibariyle ESBAŞ’ta 72’si yabancı olmak üzere toplam 169 firma faaliyet göstermekte ve yaklaşık 21 bin 158 kişiye istihdam sağlanıyor.  Bölge 2017 sonu itibariyle 4,3 milyar dolardan fazla ticaret hacmine ulaştı. Ağırlıklı olarak üretim faaliyetlerinin gerçekleştiği ESBAŞ’ta elektronik, otomotiv yan sanayi, makine imalat ve montajı, havacılık ve savunma sanayi, tekstil ve gıda işleme olmak üzere pek çok farklı sektörde faaliyet gösteriyor.  Ege Serbest Bölgesi’nin 2017 yılı ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 11,72 oranında artarak 2,1 milyar dolar olarak gerçekleşti.

Kısacası Türkiye’deki 18 serbest bölgede yaratılan toplam istihdamın ve yatırımın üçte biri Ege Serbest Bölgesi’nde bulunuyor. ESBAŞ’taki doluluk oranının yüzde 100’e ulaşması sonrasında 2016 Ağustos ayında Bakanlar Kurulu kararı ile Ege Serbest Bölgesi’nin sınırları 300 bin metrekare ilave bir alanla genişletildi.

İKİNCİ ROL MODEL; İZBAŞ

Ege Bölgesi’nin ekonomik gelişimine katkı sağlayan bir diğer serbest bölge ise İzmir Serbest Bölgesi(İZBAŞ)… Temelleri 1984 yılında İzmir Deri Sanayicileri Yapı Kooperatifi ile atıldı ve ticari hayatın ekonomik seyri doğrultusunda, Bakanlar Kurulu’nun 11/08/1997 tarih ve 97/9775 sayılı kararıyla İzmir Menemen Deri Serbest Bölgesi-İDESBAŞ kuruldu. 2011 yılında bölgenin artan potansiyeliyle, deri dışında farklı sektörlere de açılma yönünde bir adım atıldı. Bakanlar Kurulu’nun 04.04.2011 tarih 27918 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 2011/1649 sayılı kararıyla İzmir Serbest Bölgesi-İZBAŞ adını aldı.  İzmir Serbest Bölgesi 1 milyon 620 bin metrekare üzerine kurulu. Toplam alanın 1 milyon 100 bin metrekaresi yatırım için tahsis edilebilir net alan.  Hali hazırda toplam alanın 960 bin metrekaresi tahsis edilmiş durumda. Yatırım tahsis oranı yüzde 88.  İzmir Serbest Bölgesi’nde 2017 yılı sonu itibariyle; 142 yerli 15 yabancı 12 yerli ve yabancı ortaklıktan oluşan 169 firma faaliyet gösteriyor. Deri imalatı ve alım satımı, enerji, kimyasal üretim ve ticaret, gıda,  elektrik- elektronik,  otomotiv, plastik boru profil ve plastikten mamuller mermer ve doğal taş, asansör kaldırma ve taşıma ekipmanları,  İzmir Serbest Bölgesi’nde yatırım yapmış sektörler… Bugün 2 bin 200’den fazla kişinin istihdam edildiği ve bu yıl 500 yeni istihdamın devreye gireceği İzmir Serbest Bölgesi, geçtiğimiz yıl 350 milyon dolarlık ticaret hacmine ulaştı. Bu yıl ki hedefi ise 500 milyon dolar…

ALİAĞA İÇİN 3 YILDIR ÇALIŞMALAR SÜRÜYOR

2014 yılı sonunda Aliağa-Çaltıdere mevkiinde, yenilenebilir enerji sektörüne hizmet etmesi planlanan, ayrıca üniversite-sanayi işbirliğini sağlamayı da öngören; yeni bir serbest bölge kurulmasına ilişkin yapılan başvuru Ekonomi Bakanlığı’nca detaylı olarak incelendi.

Bakanlık ile girişimci AYSER arasında 21 Ağustos 2015 tarihinde Aliağa Serbest Bölgesi’nin kurulmasına imkân sağlayacak ön protokol imzalandı.  Söz konusu serbest bölgenin kurulmasına yönelik arazi çalışmaları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile birlikte koordineli olarak devam ediyor.

AYSER ENERJİDE İHTİSASLAŞACAK

Aliağa Serbest Bölgesi(AYSER) İşletmecisi Bora Turan, geçtiğimiz günlerde Ekonom’a yaptığı değerlendirmede Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci’nin İzmir’i ‘serbest şehir’ yapma hayaliyle hareket ettiklerini belirterek, yüksek katma değerli üretim ile ülke ekonomisine önemli katkı sağlama hedefleri olduğunu dile getirdi. Aliağa Serbest Bölgesi’nin tohumlarını attıklarını belirten Turan, “Toplam 1 milyon metrekare alanda kurulacak bu alanda rüzgâr enerjisi alanında ihtisaslaşacağız. Yerli kanat ve yerli kule imalatlarının yanı sıra ileri teknoloji gerektiren üretimler yapılacak. Stratejik ortaklıklarla bu firmaları Aliağa’ya çekmek istiyoruz. Test merkezimizde dünyanın en büyük rüzgâr tribünlerini test edeceğiz ve mühendislik fakültesi ile öğrenciler yetiştireceğiz. 15 bin kişi istihdam ve her sene 50 istihdam ve yaklaşık 10 milyar dolarlık yatırım yapılacak. İlerleyen süreçte bir de ihtisas limanı yapmak istiyoruz” diye konuştu.

4. SERBEST BÖLGE İÇİN DE ÖN PROTOKOL İMZALANDI

Öte yandan ESBAŞ Ege Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş. ile Ekonomi Bakanlığı, Bergama’da Batı Anadolu Serbest Bölgesi’nin kurulması ve işletilmesi projesinin hayata geçirilmesine yönelik olarak gerekli çalışmaların yürütülmesine imkân sağlayacak bir ön protokolü de imzaladı.

EGE SERBEST BÖLGESİ’NE YENİ GELEN YATIRIMCILAR

Ağırlıklı olarak teknoloji geliştirme bölgelerinde faaliyet gösteren yazılım firmalarının 2017 yılı içerisinde Ege Serbest Bölgesi’nin altyapı, ulaşım, yeşil çevre ve istihdama erişim kriterlerinde sunduğu yüksek standartlar nedeniyle faaliyete geçtiğini görüyoruz. Bunlardan Broadangle firması 30 çalışanı ile Amerika’da yerleşik kurumsal müşterilerine hizmet sunuyor.

İstanbul’dan Ege Serbest Bölgesi’ne yatırımcı olarak gelen Hotel Runner yazılım firması başta booking.com gibi pek çok otel arama sitelerine arka planda sunduğu yazılım hizmetleri ile faaliyet gösteriyor.

Zero Density firması ise sanal gerçeklik konusunda gerçekleştirdiği yazılım ile dünyada birçok ülkede hizmet veriyor.

Makersan firması otomotiv yan sanayinde elektronik pedal, elektronik elgazı, elektronik joystick ve kontrol üniteleri gibi mekatronik ürünler üreten yerli yatırımcı bir firmadır. İstanbul’da bulunan tesislerinin yanı sıra Ege Serbest Bölgesi’nde yatırım gerçekleştirecek olan firma 2018 yılı sonunda yatırımını tamamlayarak işletme dönemine geçmeyi planlıyor. Toplamda 100 civarında istihdam sağlayacak olan firma teknolojik ürün ağırlıklı çalışan Ege Serbest Bölgesi firmaları arasında yerini alıyor.

Janoschka dünyanın 16 farklı ülkesinde 25 ayrı üretim tesisinde faaliyet gösteren Alman yatırımcı firma. Baskı silindir imalatı faaliyetini gerçekleştirmek üzere Ege Serbest Bölgesi’nde yatırım kararı almış bulunuyor. Tam kapasite üretime geçtiğinde toplam 200 çalışana kadar çıkacak olan istihdam sayısı ile Ege Serbest Bölgesi istihdamına önemli bir katkı sağlayacak.

Lucky Fish Dondurulmuş deniz ürünleri konusunda faaliyet gösteren firma yurtdışı pazarlarında rekabet üstünlüğü sağlayabilmek amacıyla Ege Serbest Bölgesi’nde faaliyete geçerek yaklaşık 60-80 civarında istihdam sağlayacak.

Lupo NH Tekstil Alman tekstil yan sanayi firması Ege Serbest Bölgesi’nde 2017 yılı içinde üretici olarak faaliyetine başlayan firmalar arasında yer alıyor.

Westport Power ınc.  Kanadalı otomotiv yan sanayi firması Volvo firmasının Türkiye’den doğrudan tedarikçisi olarak çalışmaya başladı.

Temamed, Korsini firmaları Ege Serbest Bölgesi’ndeki faaliyet gösterdiği alanları büyüterek yeni yatırım yapan firmalar.  Beypak ve Nova Fruit firmalarının yeni yatırımlarına yönelik bina inşaatları devam ediyor.

Eldor, Gates Endüstriyel, Korsini, Steamlab, Beypak, Gram Equipment firmaları büyüyen ihracat potansiyelini karşılayabilmek amacıyla ilave tesis yatırımlarını gerçekleştirme planı yapıyorlar.

 

TÜRKİYE’DEKİ SERBEST BÖLGELER…

Ülkemizde temel olarak ihracata dayalı yatırım ve üretimi teşvik etmek amacıyla 1987 yılından bu yana Akdeniz kıyısında, Mersin, Antalya ve Adana-Yumurtalık Serbest Bölgeleri, Ege Bölgesinde Ege (İzmir), Denizli ve İzmir Serbest Bölgeleri, Marmara Bölgesinde, İstanbul Atatürk Havalimanı, İstanbul Endüstri ve Ticaret, İstanbul Trakya, Avrupa, Kocaeli, TÜBİTAK-MAM Teknoloji ve Bursa Serbest Bölgeleri, Karadeniz kıyısında, Trabzon, Rize ve Samsun Serbest Bölgeleri, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Gaziantep Serbest Bölgesi,  İç Anadolu Bölgesinde, Kayseri Serbest Bölgesi faaliyete geçti.

SERBEST BÖLGE NEDİR?

Genel olarak serbest bölgeler; ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı, sınai ve ticari faaliyetler için daha geniş teşviklerin tanındığı ve fiziki olarak ülkenin diğer kısımlarından ayrılan yerler olarak tanımlanabilir.

SERBEST BÖLGELERİN KURULUŞ AMAÇLARI VE İŞLEVLERİ NEDİR?

Kuruluş Amaçları;

 İhracata yönelik yatırım ve üretimi artırmak  İhracatı arttırmak  Yabancı sermaye ve yeni teknoloji girişini hızlandırmak  İstihdamı arttırmak  Ülkeye döviz girişini sağlamak  Ekonominin girdi ihtiyacını ucuz ve düzenli bir şekilde temin etmek  Ekonomiye dinamizm ve canlılık kazandırmak  Dış finansman ve ticaret imkânlarından daha fazla yararlanmak

 

Serbest bölgelerin işlevleri;   Ülkeye yabancı sermaye ve teknolojilerin getirilmesine imkân sağlayacak uygun zeminin oluşturulması  Sanayicinin ihtiyaç duyduğu bazı hammadde ve ara malların kolaylıkla, istenilen miktarda ve zaman kaybı olmadan temin edilebilmesi  Sağlanan teşvik ve avantajlarla düşük maliyetli mal üretimi ve ihracı  Ülke dışından gelen malların transit olarak diğer ülkelere satımı  Yeni istihdam olanaklarının yaratılması  Ülkenin ihraç ürünlerinin ihracatını kolaylaştırmak ve hızlandırmak bakımından bir basamak teşkil edebilmesi.

 

SERBEST BÖLGE TÜRLERİ NELER?

Serbest bölgeler ülkedeki hâkim olan ekonomik ve hukuki kurallara uyulması açısından açık ve kapalı serbest bölgeler olmak üzere 2 şekilde tanımlanabilirken, yapılabilecek faaliyet türlerine göre de, genel anlamda serbest ticaret bölgeleri ve serbest üretim bölgeleri şeklinde ana gruplara ayrılması yanında değişik faaliyet kollarına göre daha spesifik sınıflandırmalara da tabi tutulabilmektedirler. Bu bağlamda; Açık Serbest Bölgeler (Open Free Zones), bulunduğu ülkede var olan yasalar ya da kuralların tümünün uygulama dışı bırakıldığı, Kapalı Serbest Bölgeler (Closed Free Zones) ise, o ülkeye ilişkin yasa ve kuralların kısmen uygulandığı bölgeler olarak ifade edilir. Bu genel ayırımdan sonra, serbest üretim bölgelerinin, ihracatı teşvik etmek ve hafif imalat sanayi ürünlerinin üretim ve/veya montajına olanak vermek amacıyla kurulduklarını görürüz. Bu bölge içerisinde firmalar, özellikle yabancı yatırımcılar, ara malların ithalatında, şirket vergilendirmesinde, alt yapı önlemlerinde farklı muameleye tabi tutulmakta ve ülkenin diğer bölgelerinde uygulanan sanayileşme yasalarından muaf tutulmaktadırlar.

İhracat İşlem Bölgeleri’ndeki firmaların tüm üretimlerinin ihraç edilmesi ve imalat için ithal edilen tüm hammadde ve ara malların İhracat İşlem Bölgesi içerisinde tüketilmesi ya da yeniden ihraç edilmesi şartları vardır. Bu bölgelerde ayrıca, bankacılık, sigortacılık gibi çeşitli teknik hizmetler de yürütülür. İhracat işlem bölgesinin serbest ticaret bölgelerinden farkı, gümrük vergi ve formalitelerinden arındırılmış olan bölgenin yerli ve yabancı firmalara yatırım yapma olanağının tanındığı, büyük sanayi siteleri görünümünde olmasıdır. Bu çerçevede yatırım yapmak isteyenlere ayrıca mali ve idari teşvikler sağlanmakta, üretimin tümünü ihracata yöneltecek firmalara ise, çeşitli ücret-maliyet, alt yapı olanakları ve vergi ayrıcalıkları tanınmaktadır. Bu ayrıcalıklar, İhracat İşlem Bölgesi firmalarının tam üretimlerinin ihraç edilmesi ve imalat için ithal edilen tüm hammadde ve ara malların İhracat İşlem Bölgesi içerisinde tüketilmesi şartına bağlıdır. Bu bölgelerde ayrıca bankacılık, sigortacılık gibi çeşitli teknik hizmetler de yürütülür.

Serbest ticaret bölgeleri ise, re-export(yeniden ihraç), transit ticaret, etiketleme, depolama, hafif montaj, sergileme vb. gibi faaliyetler yapılabilmekte ve bu tür işlemlere tabi tutulan mallar ev sahibi ülkeye sokulmadıkça o ülkenin dış ticaret mevzuatının gümrük ve kambiyo mevzuatı gibi bütünleyicileri ülkenin genel mevzuat uygulamalarının dışında kalmaktadır.

SERBEST BÖLGELERİN ÖZELLİKLERİ NELER?

Serbest Bölgelerin başlıca özellikleri şu şekilde açıklanabilir; a. Serbest Bölgeler ülkenin dış ticaret hacmini geliştirmek, döviz gelirlerini artırmak, ülkedeki sanayi faaliyetlerini canlandırmak, teknoloji transferini hızlandırmak, ithalat ve ihracat işlemlerini kolaylaştırmak amacıyla kurulurlar.

b. Serbest Bölgelerin sınırları kesin olarak belirlenmiş olup, bazen bir limanın tümü veya bir kentin tümünü kapsar.

c. Serbest Bölgede yapılabilecek faaliyetler: ithalat, ihracat, depolama, malların çeşitli işlemlere tabi tutulması, bankacılık, sigortacılık faaliyetleri, çeşitli araçların bakım ve onarımı, yükleme ve boşaltma gibi hizmetler ile endüstriyel faaliyetler olabilir.

d. Serbest bölgelerde yabancı firmalar genellikle belirli bir süre her türlü vergiden muaf tutulmaktadırlar. Kambiyo kısıtlamaları olmaması nedeniyle, firmalar serbest bölgelerde serbestçe uluslararası ödemelerini ve kar transferlerini gerçekleştirebilirler.

e. Ayrıca, serbest bölgeler ülke sınırları içinde olmakla birlikte, o ülkede geçerli olan dış ticaret ve gümrük mevzuatının dışında olmaktadır. Böylece firmalar üretimleri için ihtiyaç duydukları makine, hammadde, teçhizat gibi üretim girdilerini kolaylıkla gümrük vergisi ödemeksizin serbest bölgeye ithal edebilmektedirler.

f. Ev sahibi ülkeden serbest bölgeye gönderilen mallar ihraç edilmiş sayılır. Serbest bölgeden ülke içine alınan mallar ise ithalat sayılır ve ithalat işlemlerine tabi tutulur. Serbest bölgeden diğer ülkelere gönderilen mallar için herhangi bir gümrük işlemi söz konusu değildir.

g. Serbest bölgeler hem hükümet tarafından hem resmi kurumlar veya gerçek ve tüzel kişiler tarafından da işletilebilirler. Ayrıca, işlemler yabancı para birimi ile gerçekleştirilir.

h. Serbest bölgeler, genellikle uluslararası transit yollar üzerinde bulunan gelişmiş kara, deniz, demir ve hava ulaşım olanaklarına sahip olan bölgelerde kurulurlar.

i. Mallar serbest bölgede süre sınırlaması olmaksızın kalabilir.

j. Serbest bölgelerin altyapısı gelişmiş ülkelerdeki benzeri ile aynı standarttadır.

SERBEST BÖLGELERİN YARARLARI NELER?

Serbest bölgelerin sağlamış olduğu spesifik yararlar ise su şekilde özetlenebilir:

1. Gümrük vergisi uygulanmaksızın ithal edilen malların getirilmesi ve depolanması en az zaman kaybıyla gerçekleşir.
2.  Gümrük vergisi ödemeleri, malların serbest bölgeden çıkısı sırasında gümrüklü bölgeye girerken söz konusu olduğundan, serbest bölge içerisinde nakit akısı artmaktadır.
3.  Malların sigortası yalnızca malın değeri ve ulaştırma giderini (navlun) kapsadığından, serbest bölgelerdeki depolama sırasında sigortadan tasarruf sağlanır.
4.  Sergileme odalarında örnek gösterme esasına göre satış işlemi yapılır.  Malların daha düşük gümrük vergisi dilimine uygun düşecek şekilde islenmesi, monte edilmesi ya da manipülasyonu mümkündür.
5. Malların yeniden paketlenmesi, etiketlenmesi ya da markalanması ile orijinine ilişkin değerlendirmelere imkan verilmemesi mümkündür.
6. Serbest bölgede üretim yapıldığında, en avantajlı gümrük vergisi tipi ve kota sınırlamalarına göre pazar seçimi yapılabilir.
7. Hasar gören malların gümrük vergisi ve kota kapsamı dışında tutularak tamiri yapılabilir.
8. Hasar gören mallar serbest bölge içinde ayrıma tabi tutulacağından, bunlar için gümrük vergisi ödenmemiş olur.
9. Özellikle mağaza malları en iyi pazar koşullarında satılabilirler.
10. Serbest bölgenin kurulduğu ülke pazarına uygun olarak üretilmeyen malların serbest bölgelerden kolayca başka bir ülkeye satılabildiği görülmektedir.
11. Güvenlik sistemi 24 saat boyunca çalıştığından, malların güvenlik vb. giderleri de azalmaktadır.
12. Gümrük malları serbest bölgeye transfer edilebilir ve böylece gümrük vergisi ertelenmiş olur.
13. Serbest bölgede depolanmış malların kiralanması yoluyla minimum giderle kullanılması mümkündür.
14. Malların serbest bölge depolarında bekletilmeleri ile evrak kaybı ve oluşabilecek posta giderlerinden kaçınılabilir.
15. Serbest bölgenin bulunduğu ülkenin yerel işlem, montaj, yeniden paketleme imkânları ile yerel işgücü kullanımı sonucunda, uluslararası firma daha fazla avantaj sağlayabilir.